Het is weer voorbij, 4 en 5 mei. Zal het gedenken en vieren effect hebben op hoe we verder gaan? Wat 4 mei voor mij persoonlijk betreft is die kans behoorlijk groot. Dat komt vooral ook door de buurt waarin wij wonen. De herinneringen aan de gevolgen van de 2e wereldoorlog voor onze joodse medeburgers zijn hier volop aanwezig. Vanuit ons raam zie ik het Nationaal Holocaust Namenmonument. Maar soms is er iets dat je naar adem doet snakken. Bijvoorbeeld naast het Joods Historisch Museum. Daar is een heel kort stukje straat. De laatste keer dat ik daar langs liep heb ik de daar liggende ‘Stolpersteine’, de ‘struikelstenen’ eens geteld. Op zo’n bronskleurig vierkantje staan de namen van de joodse mensen die woonden in het huis waarvoor de steen is aangebracht. Naam, geboortedatum, datum en route waarlangs men is weggevoerd (Westerbork bijvoorbeeld) en (bijna altijd) datum en plaats waar de persoon is vermoord. ‘Bijna altijd’, want een heel enkele keer staat er: overleefd. Een stukje straat van hooguit 60 meter schat ik en het aantal stenen was 103. Veel, want de huizen daar waren bevolkt door -ik vermoed arme- joodse mensen die dicht bij elkaar en dichtbij de synagoge woonden. Maar zoveel, en van alle leeftijden, bejaard en heel erg jong en alles daartussenin. Verstand en verbeelding staan er bij stil. En wat betekent dan ‘Nooit weer’? En wat betekent dit alles voor onze viering van de bevrijding? Wat betekenen deze dagen, 4 en 5 mei, voor onze houding ten aanzien ons huidige leefklimaat? Ik merk bijvoorbeeld bij mijzelf hoe verstand en gevoel botsen wanneer ik de berichten hoor over wat ons te wachten staat ten aanzien van de komst van asielzoekers. We redden de opvang nu al niet en de verwachting is dat het aantal gaat oplopen naar 70.000 per jaar. Aan de ene kant is er dan de herinnering aan de weigering om joodse vluchtelingen uit Duitsland op te vangen in ons land en heel Europa, eind dertiger jaren. En nogal eens het onvermogen en onbegrip tijdens de oorlog waardoor zovelen geen schuilplaats vonden. Zeker, er waren er ook – denk aan Etty Hillesum – die dat niet zochten, maar hadden we niet meer kunnen doen? En wie is nu vluchteling? En wat moeten we nu? We vierden vrijheid. En wie in ons land zal dat met moeite doen? Slachtoffers van de toeslagenaffaire? Groningers in de knel? Bewoners van een overvol AZC?
En toch. Ondanks alle onvrijheid, blijft het voorbeeld staan van hen, die ons leerden dat je wel beklemd kunt worden door omstandigheden, maar dat je toch de keus houdt in hoeverre die situatie je de baas is. Denkend aan de vroege kerk, met alle vervolging en ellende van dien, boeit mij een tekst als die uit Galaten 5: ‘Christus heeft ons bevrijd opdat wij in vrijheid zouden leven’. Vrij, niet om zorgeloos te bestaan of losbandig. Maar beseffend dat wij altijd en in alles door Jezus geborgen zijn bij God. Die vrijheid gunnen aan elkaar en delen. Is er een mooier effect van het gedenken en vieren?
